مسأله 1045- نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاى واجب و مستحب، بعد از ركوع دو سجده كند وسجده آن است كه پيشانى و كف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد.
مسأله 1046- دو سجده روى هم يك ركن است كه اگر كسى در نماز واجب عمدا يا از روى فراموشى هر دو را ترك كند، يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.
مسأله 1047- اگر عمدا يك سجده كم يا زياد كند، نماز باطل مىشود و اگر سهوا يك سجده كم كند، حكم آن بعداً گفته خواهد شد.
مسأله 1048- اگر پيشانى را عمدا يا سهوا به زمين نگذارد، سجده نكرده است. اگر چه جاهاى ديگر به زمين برسد؛ ولى اگر پيشانى را به زمين بگذارد و سهوا جاهاى ديگر را به زمين نرساند، يا سهوا ذكر نگويد، سجده صحيح است.
مسأله 1049- در سجده هر ذكرى بگويد كافى است؛ ولى احتياط واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ» يا يك مرتبه «سُبْحَانَ رَبِّيَ الاَْعْلَى وَ بِحَمْدِهِ» كمتر نباشد ومستحب است «سُبْحَانَ رَبِّيَ الاَْعْلَى وَ بِحَمْدِهِ» را سه يا پنج يا هفت مرتبه بگويد.
مسأله 1050- در سجود بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذكر مستحب هم، اگر آن را به قصد ذكرى كه براى سجده دستور دادهاند بگويد، آرام بودن بدن لازم است.
مسأله 1051- اگر پيش از آن كه پيشانى به زمين برسد و بدن آرام بگيرد، عمدا ذكر سجده را بگويد، يا پيشاز تمام شدن ذكر عمدا سر از سجده بردارد، نماز باطل است.
مسأله 1052- اگر پيش از آن كه پيشانى به زمين برسد و بدن آرام گيرد، سهوا ذكر سجده را بگويد و پيش از آن كه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه كرده، بايد دوباره در حال آرام بودن، ذكر را بگويد.
مسأله 1053- اگر بعد از آن كه سر از سجده برداشت، بفهمد كه پيش از آرام گرفتن بدن ذكر را گفته يا پيش از آن كه ذكر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحيح است.
مسأله 1054- اگر موقعى كه ذكر سجده را مىگويد، يكى از هفت عضو را عمدا از زمين بردارد، نماز باطل مىشود ولى موقعى كه مشغول گفتن ذكر نيست، اگر غير پيشانى جاهاى ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد، اشكال ندارد.
مسأله 1055- اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده سهوا پيشانى را از زمين بردارد، نمىتواند دوباره بزمين بگذارد وبايد آنرا يك سجده حساب كند، ولى اگر جاهاى ديگر را سهوا از زمين بردارد، بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذكر را بگويد.
مسأله 1056- بعد از تمام شدن ذكر سجده اول بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.
مسأله 1057- جاى پيشانى نمازگزار بايد از جاهاى زانوهايش پستتر و بلند تر از چهار انگشت بسته نباشد، بلكه احتياط واجب آن است كه جاى پيشانى او از جاى انگشتانش پستتر و بلند تر از چهار انگشت بسته نباشد.
مسأله 1058- در زمين سراشيب كه سراشيبى آن درست معلوم نيست، احتياط واجب آن است كه جاى پيشانى نمازگزار از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بيش از چهار انگشت بسته بلند تر نباشد.
مسأله 1059- اگر پيشانى را سهوا به چيزى بگذارد كه از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بلند تر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندى آن بهقدرى است كه نمىگويند در حال سجده است، مىتواند سر را بردارد و به چيزى كه بلندى آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد و مىتواند سر را بهروى آنچه بهاندازه چهار انگشت يا كمتر است بكشد، و اگر بلندى آن بهقدرى است كه مىگويند در حال سجده است، احتياط واجب آن است كه پيشانى را از روى آن بهروى چيزى كه بلندى آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد، واگر كشيدن پيشانى ممكن نيست، بنابر احتياط واجب بايد نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
مسأله 1060- بايد بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مىكند چيزى نباشد؛ پس اگر مهر بهقدرى چرك باشد كه پيشانى به خود مهر نرسد، سجده باطل است ولى اگر مثلاً رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.
مسأله 1061- در سجده بايد كف دستها را بر زمين بگذارد؛ ولى در حال ناچارى پشت دستها هم مانعى ندارد، و اگر پشت دستها ممكن نباشد، بايد مچ دستها را بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند، بايد تا آرنج هر جا كه مىتواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممكن نيست، گذاشتن بازوها كافى است.
مسأله 1062- در سجده بايد بنابر احتياط واجب سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد، و اگر انگشتهاى ديگر پا، يا روى پا را به زمين بگذارد، يا به واسطه بلند بودن ناخن، سر شست به زمين نرسد، نماز باطل است.
مسأله 1063- كسى كه مقدارى از شست پايش بريده، بايد بقيه آن را به زمين بگذارد، و اگر چيزى از آن نمانده، يا اگر مانده خيلى كوتاه است بايد بقيه انگشتان را بگذارد واگر هيچ انگشت ندارد، بايد هر مقدارى از پا باقى مانده، به زمين بگذارد.
مسأله 1064- اگر بهطور غير معمول سجده كند، مثلاً سينه وشكم را به زمين بچسباند، بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند، واگر پاها را درازا كند، اگر چه هفت عضوى كه گفته شد به زمين برسد، بايد نماز را دوباره بخواند، و اگر بهطور معمول سجده كند و به خاطر سمين بودن جِسمش شكم و سينه او به زمين برسد، نمازش صحيح است.
مسأله 1065- مهر يا چيز ديگرى كه بر آن سجده مىكند، بايد پاك باشد، ولى اگر مثلاً مهر را روى فرش نجس بگذارد، يا يك طرف مهر نجس باشد و پيشانى را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد.
مسأله 1066- اگر در پيشانى دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممكن است بايد با جاى سالم پيشانى سجده كند، و اگر ممكن نيست، بايد زمين را گود كند ودمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى كه براى سجده كافى باشد، بر زمين بگذارد.
مسأله 1067- اگر دمل يا زخم تمام پيشانى را گرفته باشد بايد بهيكى از دو طرف پيشانى سجده كند و اگر ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست، بايد به هر جاى از صورت كه ممكن است سجده كند و اگر به هيچ جاى از صورت ممكن نيست، بايد با جلوى سر سجده نمايد.
مسأله 1068- كسى كه نمىتواند پيشانى را به زمين برساند، بايد به قدرى كه مىتواند، خم شود و مهر يا چيز ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است، ولى بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را بهطور معمول به زمين بگذارد.
مسأله 1069- كسى كه هيچ نمىتواند خم شود، بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد و در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه اگر مىتواند بهقدرى مُهر را بلند كند كه پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمىتواند، احتياط آن است كه مهر را بلند كند وبه پيشانى بگذارد، و اگر با سر يا چشمها هم نمىتواند اشاره كند، بايد در قلب نيت سجده كند، و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.
مسأله 1070- كسى كه نمىتواند بنشيند، بايد ايستاده نيت سجده كند و چنانچه مىتواند، براى سجده با سر اشاره كند و اگر نمىتواند، با چشمها اشاره نمايد و اگر اين را هم نمىتواند، در قلب نيت سجده كند، وبنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.
مسأله 1071- اگر پيشانى بىاختيار از جاى سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد بايد نگذارد دوباره به جاى سجده برسد، واين يك سجده حساب مىشود، چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه واگر نتواند سر را نگهدارد وبى اختيار دوباره به جاى سجده برسد، روىهم يك سجده حساب مىشود و اگر ذكر نگفته باشد، بايد بگويد.
مسأله 1072- جايى كه انسان بايد تقيه كند، يعنى در آن مكان چيزى كه سجده بر آن صحيح است نداشته باشد و سجده بر آن بر خلاف تقيه هم نباشد، مىتواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد.
مسأله 1073- اگر روى چيزى كه بدن روى آن آرام نمىگيرد سجده كند باطل است ولى روى تشك پر يا چيز ديگرى كه بعد از سر گذاشتن و مقدارى پايين رفتن آرام مىگيرد سجده كند اشكال ندارد.
مسأله 1074- اگر انسان ناچار شود كه در زمين گل نماز بخواند يعنى اگر آلوده شدن بدن و لباس براى او مشقت دارد، مىتواند در حالى كه ايستاده است، براى سجده با سر اشاره كند و تشهد را ايستاده بخواند و اگر سجده وتشهد را بهطور معمول هم به جا آورد، نمازش صحيح است.
مسأله 1075- در ركعت اول و ركعت سومى كه تشهد ندارد، مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا، بنابر احتياط واجب بايد بعد از سجده دوم قدرى بىحركت بنشيند و بعد برخيزد. و اگر سهوا ننشيند و برخيزد نمازش صحيح است.